Die rare cirkel op de arm van mijn moeder
Als kind kon je me er bijna bij wegtrekken, zo gefixeerd was ik erop: hoog op de bovenarm van mijn moeder, net onder haar schouder, zat een klein rond litteken. Het zag eruit als een ring van miniatuurdalletjes met in het midden een dieper putje. Waarom dat me zo aantrok? Geen idee. Het was zo’n detail dat je opmerkt en daarna langzaam laat wegglijden naar de achtergrond.
Jaren later dacht ik er nog zelden aan. Het litteken was er nog gewoon, maar mijn nieuwsgierigheid niet. Tot ik op een zomerdag in de trein een oudere dame een hand gaf bij het uitstappen. Terwijl ze zich aan me vastpakte, zag ik precies zo’n cirkeltje op dezelfde plek. Plots zat ik weer midden in die kinderlijke verbazing.
De trein moest door, dus ik kon niet vragen waar het vandaan kwam. Ik belde mijn moeder. Die herinnerde me eraan dat ze het vaker had uitgelegd — blijkbaar heeft mijn geheugen er een handje van dat soort dingen te wissen. Het bleek het litteken van de pokkenprik. Logisch, simpel, en toch bleef het niet hangen.
Wat pokken met mensen aanrichtte
Pokken was ooit een gevreesde, erg besmettelijke virusziekte. Als je het kreeg, kreeg je hoge koorts en een uitgebreide uitslag die littekens kon nalaten. Tijdens zware uitbraken in de 20e eeuw stierf naar schatting ongeveer drie op de tien patiënten, volgens de Centers for Disease Control and Prevention. Wie het overleefde, hield vaak blijvende sporen in het gezicht en op het lichaam.
Van massaal prikken naar een stille afloop
Een grootschalige vaccinatiecampagne maakte uiteindelijk het verschil. In de Verenigde Staten werd het virus in 1952 als verdwenen beschouwd, en in 1972 verdween de pokkenprik uit het standaardvaccinatieschema. Tot aan de vroege jaren zeventig kreeg vrijwel elk kind die vaccinatie. Het zichtbare gevolg? Een herkenbaar litteken. Je zou het bijna een vroege vorm van een vaccinatiebewijs kunnen noemen: je arm liet zien dat je beschermd was.
Waarom juist dit vaccin littekens gaf
Wat maakte dit vaccin zo berucht vanwege dat kenmerkende plekje? Vooral de manier van toedienen en hoe de huid daarna herstelde. In plaats van één prik, zoals je die nu meestal krijgt, gebruikte men een speciale bifurcated needle — een naald met twee vorkjes. Daarmee werd het vaccin meerdere keren vlak onder de huid ingebracht.
Die reeks kleine prikjes bracht het vaccin in de lederhuid, net onder de opperhuid. Het verzwakte virus kon zich daar even vermenigvuldigen. Eerst verschenen kleine ronde bultjes. Die werden blaasjes, die later open gingen en korstten. Als de korst afviel, bleef die typische cirkel over: een patroon van putjes met vaak een wat dieper punt in het midden.
Dat litteken was geen foutje, maar een direct gevolg van de lokale immuunreactie waar het vaccin op mikte. Je lichaam reageerde, ruimde het op en repareerde de huid. Alleen liet dat herstel in dit geval een blijvend stempeltje achter. Bij de één best wel prominent, bij de ander subtieler — maar de vorm en plek waren opvallend gelijk.
Een hele lichting met hetzelfde merkteken
Als je mensen vraagt die voor 1972 zijn geboren om hun bovenarm te laten zien, herken je het vaak meteen. Meestal zit het hoog op de arm, dicht bij de schouder, en het oogt als een klein rond veldje met inkepingen. Mijn moeder heeft het, net als bijna al haar leeftijdsgenoten. En die vrouw in de trein droeg hetzelfde stille bewijs van een wereldwijde gezondheidsinspanning.
Zie je het bij jezelf of bij iemand anders?
Misschien heb jij er ook eentje, of ken je iemand met zo’n cirkeltje. Achter dat kleine litteken schuilt een groot verhaal: een ziekte die generaties lang angst inboezemde, en een vaccinatiecampagne die haar uiteindelijk tot stilstand bracht. Een bescheiden teken, met een enorme historische lading.