Op dit bord zie je een portie van een gerecht dat de ene Nederlander doet glimlachen en de ander doet fronsen: balkenbrij. Een oer-Hollandse klassieker, vaak gegeten met krokant gebakken aardappels en wat groente, zoals hier met wortels.
Wat is balkenbrij nou precies?
Balkenbrij komt uit de tijd waarin je van een varken niets weggooide. Na de slacht hield je vlees, vet, bloed en bouillon over. Die restanten gingen samen met boekweitmeel en een flinke mix aan specerijen zoals foelie, kruidnagel en peper in een vorm om op te stijven.
Was het eenmaal stevig, dan sneed je er plakken van die in de pan werden gebakken tot ze buiten knapperig en binnen zacht waren. De smaak is kruidig, hartig en een tikkeltje zoet. Voor wie ervan houdt: een echte smaakbom.
Eten uit de zuinige tijd
Balkenbrij stond symbool voor zuinig koken. In de koude maanden, wanneer vers eten schaars was, kwam het op tafel als stevige, voedzame kost. Elk huis had z’n eigen recept, vaak doorgegeven van generatie op generatie. In regio’s als Gelderland, Limburg en Overijssel werd het zelfs gezien als een lekkernij.
In de volksmond heette het ook wel varkenspan, omdat er letterlijk van alles van het varken in kon belanden. Dat klinkt nu misschien wat heftig, maar toen was het pure noodzaak: verspillen was geen optie.
Een gerecht dat langzaam uit beeld raakt
Je kunt balkenbrij nog steeds vinden bij sommige slagers en op boerenmarkten, maar het verdwijnt langzaam uit de dagelijkse keuken. Jongere generaties kennen het vaak vooral van verhalen van opa en oma. Toch duikt het in de herfst en winter nog geregeld op, zeker bij liefhebbers van klassieke streekgerechten.
In sommige dorpen worden zelfs balkenbrijdagen gehouden waarop lokale slagers strijden om het beste recept. En wie het weer eens proeft, merkt die nostalgie: de geur, de kruidigheid, de eenvoud.
Hoe eet je balkenbrij op z’n lekkerst?
Bak balkenbrij goed krokant voor de beste smaak. Serveer met gebakken aardappelschijfjes en gekookte wortels zoals op de foto, of met een lepel appelmoes voor wat zoets. Sommigen leggen een plak op brood met een beetje mosterd.
Een hap culinaire geschiedenis
Balkenbrij is meer dan zomaar eten; het is een stukje Nederlandse eetcultuur. Het vertelt over een tijd waarin mensen creatief omgingen met wat er was en smaak vonden in eenvoud.
Of je het nu heerlijk vindt of er juist van gruwelt, balkenbrij roept herinneringen op aan vroeger: warme keukens, oude pannen en de geur van kruidige damp op een koude dag.
Nog nooit geproefd? Geef het eens een kans. Misschien snap je dan waarom men vroeger zei:
“Geen maaltijd vult zo lekker als een bord balkenbrij.”